Metr
Birlik:
- Uzynlyk / uzaklyk
Bütindünýä ulanylyş:
- Metr ölçegleriň metrik ulgamynyň bir bölegi bolup, ýer ýüzünde aralygyň ölçegi hökmünde ulanylýar, esasy ulanmaýan döwlete bolsa imperiýa ölçegine gollanýan Amerikanyň Birleşen Ştatlary girýär.
Häsiýetnama:
Metr metrik ulgamynda uzynlyk birligi bolup durýar, ol Halkara birlik ulgamynda (SI) esasy uzynlyk birligidir.
SI ulgamynda we beýleki MKS (metr, kilogram, sekunt) ulgamlarynda esasy uzynlyk birligi bolanlygy sebäpli, metr beýleki birlikleri (mysal üçin, güýç birligi bolan nýuton) çykarmak üçin ulanylýar.
Häsiýetnama:
1 m 1.0936 ýarda ýa-da 39.370 dýuýma deňdir.
1983-nji ýyldan bäri, metr resmi taýdan sekundyň 1/299,792,458 wagt interwalynda ýagtylygyň wakuumda geçýän ýolunyň uzynlygy diýlip kesgitlenendir.
Asyl:
Ölçegiň onluk esasly birligi grek “métron katholikón” sözünden gelip çykan we “uniwersal ölçeg” diýen manyny aňladýan metr ady bilen giçki 17-nji asyryň başlarynda teklip edilipdir.
Metre ilki-ilkiler “bir sekundyň ýarym-periody bilen yrgyldawajyň uzynlygy” diýlip kesgitleme berlipdir. 18-nji asyra çenli “bir kwadrant boýunça Ýeriň meridianynyň uzynlygynyň on millionda birine” esaslanýan kesgitleme has köp ulanylyp başlapdyr we bu kesgitleme 1795-nji ýylda Fransiýa metrik ulgamyny kabul edende kabul edilen kesitleme bolupdyr.
Metr ölçegleri hökmünde ilki bilen latun, soňra platina, has soňralar bolsa platina/ iridiý ergini metriň standartlarynyň dowamy hökmünde öndürilipdir. 1960-njy ýylda häzirki kesgitlemesinden öň metr radiasiýanyň tolkunlarynyň uzynlyklaryny ulanmaklyk bilen täzeden kesgitlenildi. 1983-nji ýylda metri ýagtylygyň tizligine baglanyşdyrýan kesgitleme kabul edildi.
Umumy salgylanmalar:
- Erkegiň orta boýy 1.75 m töwereginde.
- Olimpiýa oýunlarynda 110 m päsgelçilikli ylgawlardaky barýerleriň beýikligi 1.067 metre deň.
- Dünýäde iň uzyn binasy (2012 ýyl boýunça) Dubaýdaky Burj Halifa boýy 828 m deňdir.
- Nýu-Ýorkdaky Empaýr Steýt Binasynyň boýy 381 m deňdir.
- Demir ýollaryň standart ölçegi (iki relsiň aralygy) 1.435 metr.
Komponent birlikler:
- 1/100 m = bir santimetr
- 1/1,000 m = bir millimetr
- Başka da mikrometr, nanometr, pikometre, femtometr, attometr, zeptometr we ýoktometre hem serediň.
Birnäçe:
- Iň köp esasy ulanylýan kilometr (1.000), ýöne köp sanda başga-da metriň SI köprägi bardyr, muňa dekametr (10m), gektometr (100m) we megametr (bir million metr) degişlidirler.
- SI birnäçe metriň iň beýik sany yottametr, (1,000,000,000,000,000,000,000,000 metr).