Dýuým
Birlik:
- Uzynlyk / uzaklyk
Bütindünýä ulanylyş:
- Esasan Amerikada, Kanadada we Birleşen Patyşalykda uanylýandyr.
Häsiýetnama:
Dýuým Imperial ulgamynda we ABŞ-nyň adaty ölçeg ulgamynda ulanylýan uzynlyk birligidir, ol futuň 1/12 bölegine we ýardyň 1/36 bölegine deň bolup durýar.
Häsiýetnama:
1959 ýyldan bäri dýuým halkara boýunça 25.4mm (millimetr)deň bolşy ýaly kesgitlendirilen we kabul edilendir.
Asyl:
Dýuým Beýik Britaniýada iň azyndan on ýedinji asyrdan bäri ölçeg birligi hökmünde ulanylyp gelinýär we 1066-njy ýylda oňa üç sany guradylan arpa dänesiniň yzly-yzyna goýlan uzynlyyna deň ölçeg diýlip kesgitleme berlipdir. (bu kesgitleme birnäçe asyrlap dowam edipdir.)
12-nji asyrda şotland dýuýmy ortaça adamyň başam barmagynyň inine deň diýlip hasaplanypdyr. Häzirki wagtda Ýewropa diýlip atlandyrylýan ýeriň birnäçe ýerlerinde şuňa meňzeş ölçeg birlikleri bolupdyr. Olar portugalça, fransuzça, italýança, ispança we beýleki birnäçe dillerde başam barmak sözi ýa-da şoňa meňzeş ýakyn sözde aňladylypdyr.
Iňlis sözi bolan dýuým “uncia” diýen latyn sözünden gelip çykyp, on ikide bir bölek (bir dýuým adatça fut 1/12 bolýar) diýmekligi aňladýar.
Hatda ýigriminji asyrlarda dýuýmyň birnäçe kesgitlemeleri biri-birinden 0.001% tapawutlansalar-da, dünýäniň ýüzünde ulanylmagyny dowam edipdir. 1930-njy ýylda Britan Standart Guramasy dýuým 25.4 mm diýip kabul etdi. 1933-nji ýylda muny Amerikan Standart Guramasy hem kabul etdi. Bu kesgitlemäni ilkinji bolup 1951-nji ýylda kanun taýdan kabul eden ýurt Kanada boldy.
1959-njy ýylda Amerikanyň Birleşen Ştatlarynyň we Britaniýanyň Arkalaşygynyň Döwletleriniň ýurtlary 25.4 mm standartlaşdyrylan kesgitlemesiniň üstünde ylalaşyga gol çekdiler.
Umumy salgylanmalar:
- Birleşen Ştatlaryň çärýek (25 sent) teňňe edil bir dýuým diamtrdedir.
- Doly-gartaň ynsan bäbenek diamteri takmynan bir dýuýma deňdir.
Ulanyş konteksti:
1995-nji ýýylda Beýik Britaniýada dýuým (fut, ýard we milýa bilen bilelikde) ýol belgileri we degişli uzaklyk we tizlik ölçegleri üçin esasy resmi birlikler hökmünde belgilendi. Beýleki kontekstlerde bolsa şuwagt metriki sistema easy sistemadyr, emma dýuýmlar entägem wagtal wagtal resmi bolmadyk ýagdaýda, esasanam desimal sistema kabul edilmezden öň Britaniýada doglan adamlaryň arasynda ulanylýar.
Amerika Birleşen Ştatlarynda, gözlegçiler 1893-nji ýylda Mendenhol Sargydyndan 1200/3937 metre deňleşdirilen 1 fut we metriň 1/39.37 bölegi hökmünde beýan edilen ABŞ Gözleg dýuýmyny ulanýarlar.
Komponent birlikler:
- Dýuým uzynlyk ölçeginiň imperial sistemasynda adaty görnüşde bütin uzynlik birlikleriniň iň kiçisi bolup durýandyr, bir dýuýmdan kiçi uzynlyklaryň ölçegleri dýuýmy 1/2, 1/4, 1/8, 1/16, 1/32 we 1/64 droblaryny ulanmak bilen amala aşyrylýar.
- Beýik Britaniýada 19-njy asyryň başlarynda has takyk ölçeg geçirmek mümkin bolanlygy zerarly takyk maşyn gurluşyk injenerleri müölerçe dýuýmlyk hasaplary ulanyp başladylar, we munuň bilen birlikde ölçegiň köpeldilen esseleri müňler hökmünde bilnip başlady.
Birnäçe: